Pulse Oksimetre Nedir? Nasıl Çalışır?
Pulse oksimetreler, dakikadaki kalp atış hızını ve kandaki oksijen seviyesini kolay ve hızlı şekilde ölçebilen, gerektiğinde kayıt altına alabilen cihazlardır. Teknolojinin gelişmesi ile beraber 1970’li senelerde üretilmiş ve hastanelerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle anestezi ve yoğun bakım ünitelerinde vazgeçilmez tıbbi cihazlardan biri olmuştur. Doğrudan parmaktan ölçüm yapan cihazlar olduğu gibi alından ya da kulaktan ölçebilen cihazlar da vardır. Kandaki oksijeni ölçerken kullanılacak olan çalışma prensibi “dokudan geçen ışıktan yararlanarak oksijen oranını tespit etme” prensibidir. Hastadan kan almaya gerek kalmadan kullanılabilen güvenli, ağrısız ve çabuk sonuç veren cihazlardır. Cebe sığabilecek boyutlarda üretilen modelleri de mevcuttur. Sadece ölçüm yapan cihazlar olduğu gibi ölçüm verilerini kayıt altına alabilen cihazlar da vardır. Kayıtlar, cihazın kendi ekranından ya da bir bilgisayarla bağlantı yapılarak haricen incelenebilir. İnternete bağlanabilen pulse oksimetreler ise ölçüm verilerini bir sunucu üzerine kayıt edebilir. Böylece tüm kayıtlara daima ve her yerden ulaşmak mümkün olabilir. Pulse oksimetreler çağımızda sağlık kuruluşlarının nerdeyse her biriminde kullanılır. Hastaların evde bakım sürecinde de en gerekli cihazlardan birisidir.
Cihazlar, dokulardan geçen ışıktan yararlanarak ölçüm yapar. Genel çalışma prensibi budur. Cihazların üstünde ışık kaynağı ve algılayıcıdan oluşan sensörler bulunmaktadır. Sensör aparatının arasına parmak ya da kulak memesi gibi organlar yerleştirilerek ölçüm sağlanır.
Pulse oksimetreler, alyuvarların içinde bulunan hemoglobinin oksijen tutup tutmamasına göre renk analizi yaparak çalışır. Sensörler, oksijen oranını saptamak için kanın rengini kullanır. Alyuvarların oksijen taşıma miktarına bağlı şekilde kanın renk tonunda değişiklik olur. Cihaz bir taraftan kırmızı ve kızılötesi ışık gönderir, diğer tarafta bulunan algılayıcı sayesinde de ölçümü sağlar. Bol oksijenli kan, parlak kırmızı renktedir ve pulse oksimetreden gönderilen ışığın çoğunu absorbe eder. Karşı tarafa ulaşan ışık miktarının ölçümü sayesinde de kandaki oksijen saturasyonu tespit edilir.
Pulse oksimetre kullanılarak elde edilen oksijen saturasyonu değeri, arteriyel kan gazı analiziyle elde edilen değere bir hayli yakın olsa da arteriyel kan gazı analiziyle elde edilen veriler daha yerinde kabul edilir. Arteriyel kan gazı analiziyle oksijen saturasyonu parametresi (SpO2) ölçülebildiği gibi parsiyel oksijen basıncı (paO2) parametresi de ölçülebilir. Oksijen saturasyonu (SpO2) ile parsiyel oksijen basıncı (paO2) birbirleriyle karıştırılabilir. Bu iki parametre oksijenle ilgili olsa da farklı değerleri ifade eder. Pulse oksimetreler oksijen saturasyonunu (SpO2) ölçer. Parsiyel oksijen basıncı (paO2) ölçümü için ise arteriyel kan gazı analizi gerekir.
Kandaki oksijen saturasyonu ile beraber dakikadaki kalp atış hızı da pulse oksimetreler sayesinde ölçülebilir. Cihazda bulunan sensörler atardamarların dakikadaki atış sayısını belirler. Böylece hastanın nabzı da görüntülenebilir. Sensörün kalitesi yükseldikçe ölçüm doğruluğu artacaktır. Özellikle çocuk hastalarda daha nitelikli cihazlar tercih edilmelidir. Aksi halde hatalı sonuçlarla karşılaşılabilir.
Pulse oksimetreler yaşamsal parametreleri gösteren tıbbi cihazlardır. Bu sebeple hastaya uygun olan pulse oksimetre modelinin kullanılması gerekir.
Pulse Oksimetre Çeşitleri Nelerdir?
Pulse oksimetreler özelliklerine göre çeşitlenir. Pil ya da batarya ile mobil olarak kullanılabilen çeşitleri mevcuttur. Bazı cihazlarda alarm özelliği vardır. Hasta için kritik olan yaşamsal parametre limitleri cihaza kaydedilir ve cihaz bu limitlerin dışında ölçüm yaptığında sesli ve görsel şekilde alarm verir. Bu özellik, acil durumlar için bir uyarı sistemidir. Pulse oksimetreler kullanım şekline göre 4’e ayrılır:
Parmak tipi pulse oksimetre
El tipi pulse oksimetre
Bilek tipi pulse oksimetre
Konsol tipi pulse oksimetre
Tüm pulse oksimetreler benzer metotlarla ölçüm yapar. Cihazlardaki fark, sensör kalitesi, batarya ve alarmlar gibi özelliklerdir. Bu cihazların kullanımını etkileyen bazı dış koşullar da vardır. Bunlardan en az şekilde etkilenmek için ihtiyaca uygun nitelikli pulse oksimetreler tercih edilmelidir. Ölçümlerin yanlış olması, ihtiyacı yokken hastaya lüzumsuz müdahaleye ya da riskli bir durum söz konusuyken müdahale edilmemesine sebebiyet verebilir. Böyle durumlarda hastanın yaşamı tehlikeye girebilir.
Ölçümleri Etkileyen Sebepler Nelerdir?
Hastanın hareketli olması ya da titremesi
Kardiyak değişimler
Tüylü ya da üstü boyanmış deride kullanım
Cihazın bulunduğu ortamın çok sıcak ya da soğuk olması
Hastanın vücudunun çok sıcak ya da soğuk olması
Cihaz ve sensör kalitesi
Pulse Oksimetrelerin Özellikleri Nelerdir?
Parmak tipi pulse oksimetreler piyasada çok uygun fiyatlara bulunabilir. Kullanımı da bir hayli basittir. 50-60 gram ağırlığında olan bu ürünler genelde pille çalışmaktadır. Bazı cihazlar pilin gücü azaldığında monitöründa düşük güç uyarısı verir. Pilin ömrünü korumak için, yaklaşık 7-8 saniye kullanılmadığında, kendisini otomatik şekilde kapatan cihazlar da vardır.
El tipi, bilek tipi ve konsol tipi olanlar genelde bataryalıdır. Bu tip ürünlerin bazı modelleri ise pilli olabilir. Hatta hem pille hem de bataryayla çalışan cihazlar da vardır. Genellikle ekranları büyüktür ve alarmları mevcuttur. Bazı pulse oksimetrelerin tansiyon ya da ateş ölçer gibi fonksiyonları de mevcuttur. Bu özellikler genelde konsol tipi cihazlarda bulunmaktadır.
El tipi pulse oksimetreler avuç içinde tutulabilecek ölçülerdedir. Ayrıca masa üstünde ya da serum askılığına asılarak da kullanılabilir. Parmak tipi olan cihazlara göre daha büyüktür ve sensörü bir kablo vasıtası ile haricen bağlanır. Bilek tipi pulse oksimetreler ise kol saatinden biraz daha büyük ölçülerdedir ve kol saati gibi bileğe bağlanarak kullanılır. Hastanın bileğine sabitlendiği için cihazın yere düşme riski yoktur. El tipi olan modellerde olduğu gibi sensör cihaza bir kablo vasıtası ile haricen bağlanır.
Konsol tipi pulse oksimetreler diğerlerine göre bir hayli büyüktür. Kasası büyük olduğu için diğer modellere göre daha büyük bataryası ve monitörü olabilir. Böylece, elektrik kesintilerinde daha uzun süre kullanım sağlayabilir. Ekranın büyük olması da parametrelerin daha uzaktan kontrol edilebilmesine olanak tanır. Masa ya da sehpa üstünde kullanılabilir. Konsol tipi cihazların da sensörü bir kablo vasıtası ile haricen bağlanır.
Acil durumlarda da kullanılabildiği için çarpmaya ve sıvı temasına dayanıklı pulse oksimetre modelleri üretilmiştir. Ayrıca MR odasında kullanılabilen özellikte cihazlar da vardır. Bunlar, radyasyona karşı mukavemetlidir, MR uygulaması esnasında kullanılabilir ve MR görüntüsünde herhangi bir artefakt oluşmasına sebep olmaz.