Aspirasyon Sondası Nedir?

Aspirasyon sondası, bir vakum sistemine bağlanarak kullanılan bir tıbbi malzemedir. Aspirasyon sondası, ağız içi, trakea, bronşlar veya akciğerde biriken sekresyonların temizlenmesi için kullanılır. Aspirasyon sondası, nefes almada ya da solunumda güçlük oluşması durumlarında hayati bir önem taşır. Bu yazıda aspirasyon sondası nedir, ne işe yarar, nasıl kullanılır, nelere dikkat edilmelidir, hangi muayene ve tedavilerde kullanılır, nasıl seçilir ve bakımı nasıl yapılır gibi soruların cevaplarını bulabilirsiniz.

Aspirasyon Sondası Nedir ve Ne İşe Yarar?

Aspirasyon sondası, bir diğer adıyla aspirasyon kateteri polietilen malzemeden üretilen bir hortumdur. Aspirasyon sondası, aspire cihazlarının bağlantı hortumunun ucuna takılmaktadır. Hastaların ağız, burun, kulak bölgelerinde biriken maddeleri çekmeye yarayan bir hortumdur.

Aspirasyon sondası, kan, mukus, ağız, yutak ve mide içeriğinin gırtlak ve alt solunum yollarına geçişi sonucu oluşan aspirasyon durumunda kullanılır. Aspirasyon, bir nesnenin ya da akışkanın soluk borusuna kaçması durumu olarak tanımlanır. Aspirasyon, öksürüğe, solunum zorluğuna, boğulmaya ve bunlar neticesinde ani ölüme neden olabilmektedir.

Aspirasyon sondası ile yapılan işleme ise aspirasyon veya aspire etmek denir. Aspire etmek, istenmeyen bir cisim ya da sıvının gırtlak ve alt solunum yollarından aspiratör yardımıyla temizlenmesi işlemidir. Bir hastaya aspirasyon yapılmasının amacı; ağız içi sekresyonları ile kusmuk gibi yabancı maddelerin hava yolundan temizlenmesidir.

Aspirasyon Sondası Çeşitleri Nelerdir?

Aspirasyon sondaları, farklı boyutlarda ve özelliklerde üretilmektedir. Aspirasyon sondalarının boyutları Fransız kateter ölçeği (FG) olarak adlandırılan bir sistemle belirlenmektedir. Fransız kateter ölçeği, kateterin dış çapını milimetre cinsinden ifade eder. Örneğin; 10 FG bir aspirasyon sondasının dış çapı 3.3 mm’dir.

Aspirasyon sondalarının boyutları hastanın yaşına ve durumuna göre değişmektedir. Genel olarak yetişkinler için 10-14 FG arası, çocuklar için 6-10 FG arası ve bebekler için 4-6 FG arası aspirasyon sondaları kullanılmaktadır.

Aspirasyon sondalarının özellikleri ise şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Tek kullanımlık veya çok kullanımlık: Bazı aspirasyon sondaları tek seferlik kullanım için tasarlanmıştır. Bu tür sondalar steril ambalajlarda gelir ve kullanım sonrasında atılır. Bazı aspirasyon sondaları ise çok kullanımlık olup dezenfekte edilerek tekrar kullanılabilir.
• Yankuer veya kateter tipi: Yankuer tipi aspirasyon sondaları sert plastikten yapılmıştır ve ağız boşluğu gibi geniş alanlarda kullanılır. Kateter tipi aspirasyon sondaları ise ince ve esnek plastikten yapılmıştır ve burun boşluğu, trakea veya bronşlar gibi dar alanlarda kullanılır.
• Delikli veya deliksiz: Bazı aspirasyon sondalarının ucunda bir veya birden fazla delik bulunur. Bu delikler, vakumun etkisini dağıtmak ve dokulara zarar vermemek için tasarlanmıştır. Bazı aspirasyon sondalarının ise ucunda delik bulunmaz. Bu tür sondalar, daha yoğun ve yapışkan sekresyonların çekilmesi için kullanılır.

Aspirasyon Sondası Nasıl Kullanılır ve Nelere Dikkat Edilmelidir?

Aspirasyon sondası kullanımı, kapalı sistem aspirasyon ve açık sistem aspirasyon olarak iki şekilde uygulanmaktadır. Açık sistem aspirasyon, tıp literatüründe geleneksel yöntem olarak adlandırılmaktadır. Bu yöntem, trakeostomi ve endotrakeal tüp takılı olan hastalara da 3 aşamada uygulanmaktadır:

• Açık sistem aspirasyonda hasta ventilatörden ( solunum cihazı) ayrılır. Ardından vakum sisteminin ucuna aspirasyon kateteri yerleştirilir ve hasta aspire edilir. İşlem sonrasında hasta tekrar ventilatöre bağlanır.
• Kapalı sistem aspirasyon ise son yıllarda en çok tercih edilen aspirasyon teknikleri arasında yer almaktadır. Kapalı sistem aspirasyon tekniği, endotrakeal tüp ya da trakeostomi kanülü ile solunumunu karşılayan hastalarda kullanılmaktadır. Kapalı sistem aspirasyon yapmak için izlenecek adımlar şu şekildedir:
• Eller yıkanır ve iyice steril hale getirilir.
• Aspirasyon için gerekli malzemeler hazırlanır ve hastanın yanına koyulur.
• Gerekli durumlarda hastanın ciğerleri steteskop ile dinlenir.
• Pulse oksimetre ile hastanın oksijen durumuna ve saturasyonuna (kandaki oksijen basıncı) bakılır.
• Hasta mekanik ventilatöre (solunum cihazı) sahipse herhangi bir hata olup olmadığına bakılır, varsa düzeltilir.
• Hastanın bilinci açıksa, yapılacak işlemler hastaya anlatılarak iş birliği yapması sağlanır ve rahatlatılır.
• Aspire edilecek hastanın başı 20 ile 30 derece arasında yükseltilir.
• Kapalı sistem aspirasyon sondası, aspiratöre bağlanır. Sondanın üzerinde bulunan yıkama portu açılır ve 10 ml serum fizyolojik ile doldurulan enjektör sondaya bağlanır.
• Aspirasyon cihazı açılır ve hastanın durumuna uygun vakum değeri ayarlanır. (Yetişkinler için 80-120 mmHG)
• Aspirasyon sondası üzerindeki kontrol düğmesi 180 derece çevrilir ve kapatılır.

Aspirasyon sondası kullanımında nelere dikkat edilmelidir sorusunun cevabı ise şu şekilde verilebilir:

• Aspirasyon sondası kullanmadan önce cihazın çalışır durumda olduğundan ve temiz olduğundan emin olunmalıdır.
• Aspirasyon sondası kullanmadan önce hastanın vital bulguları (tansiyon, nabız, solunum, ateş) ölçülmeli ve kaydedilmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanmadan önce hastaya işlem hakkında bilgi verilmeli ve rızası alınmalıdır.
• Aspirasyon sondası kullanırken hastaya oksijen desteği verilmeli ve saturasyonu takip edilmelidir.

• Aspirasyon sondası kullanırken hastanın yaşına, durumuna ve anatomisine uygun boyutta ve tipte bir sonda seçilmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken sondanın ucunun hastanın dokularına temas etmemesine dikkat edilmelidir. Bu nedenle sonda, hastanın soluk borusunun uzunluğunun yarısı kadar ilerletilmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken vakum uygulama süresi 10-15 saniyeyi geçmemelidir. Ayrıca vakum uygularken sonda geri çekilmeli ve dairesel hareketlerle döndürülmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken işlem aralarında hastaya oksijen verilmeli ve solunumu desteklenmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken işlem sonrasında hastanın vital bulguları tekrar ölçülmeli ve kaydedilmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken işlem sonrasında hastanın konforu sağlanmalı ve komplikasyonlar açısından izlenmelidir.
• Aspirasyon sondası kullanırken işlem sonrasında kullanılan malzemeler uygun şekilde atılmalı veya dezenfekte edilmelidir.

Aspirasyon Sondası ile Yapılan Muayene ve Tedaviler Nelerdir?

Aspirasyon sondası ile yapılan muayene ve tedaviler, hastanın solunum yollarındaki sorunlara göre değişmektedir. Aspirasyon sondası ile yapılan muayene ve tedaviler şunlardır:

• Yabancı cisim aspirasyonu: Hastanın soluk borusuna kaçan bir yabancı cismin çıkarılması için aspirasyon sondası kullanılır. Bu durum genellikle çocuklarda görülür. Yabancı cisim aspirasyonu, öksürük, nefes darlığı, hışıltılı solunum, göğüs ağrısı gibi belirtilerle ortaya çıkar. Yabancı cisim aspirasyonu, ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle acil müdahale gerektirir.
• Sekresyon aspirasyonu: Hastanın solunum yollarında biriken mukus, kan, irin gibi sekresyonların çekilmesi için aspirasyon sondası kullanılır. Bu durum genellikle enfeksiyon, travma, tümör, yutma bozukluğu gibi nedenlerle oluşur. Sekresyon aspirasyonu, solunum yolu tıkanıklığı, enfeksiyon yayılımı, pnömoni gibi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle düzenli olarak yapılması gerekir.
• Bronkoskopi: Hastanın bronşlarının iç yüzeyinin görüntülenmesi için yapılan bir endoskopik işlemdir. Bronkoskopi sırasında aspirasyon sondası kullanılır. Bu sayede bronşlardaki anormallikler tespit edilir ve biyopsi alınabilir. Bronkoskopi, bronş kanseri, tüberküloz, astım gibi hastalıkların tanısında ve tedavisinde önemlidir.

Aspirasyon Sondası ile İlgili Sık Sorulan Sorular ve Cevapları

Aspirasyon sondası ile ilgili sık sorulan sorular ve cevapları şöyle olabilir:

• Aspirasyon sondası ağrılı bir işlem midir? Hayır, aspirasyon sondası ağrılı bir işlem değildir. Ancak bazı hastalar vakumun etkisiyle rahatsızlık duyabilir veya yabancı cisim hissedebilir. Bu durumlarda doktorunuza bildirmeniz yararlı olacaktır.
• Aspirasyon sondası ne kadar sürer? Aspirasyon sondası işlemi genellikle 5-10 dakika sürer. Ancak hastanın durumuna ve ihtiyacına göre bu süre daha uzun veya kısa olabilir.
• Aspirasyon sondası sonrasında nelere dikkat etmeliyim? Aspirasyon sondası sonrasında gözlerinizde geçici olarak bulanıklık, ışığa karşı hassasiyet veya kızarıklık olabilir. Bu nedenle gözlük veya güneş gözlüğü takmanız, araç kullanmamanız veya makine kullanmamanız önerilir. Bu belirtiler genellikle birkaç saat içinde geçer. Ancak şiddetli ağrı, görme kaybı veya akıntı gibi durumlar olursa doktorunuza başvurmanız gerekir.